اصول طراحی ساختمان مسکونی

طراحی ساختمان مسکونی

طراحی نقشه ساختمان مسکونی از پیچیده ترین و سخت ترین خدمات در رشته معماری می باشد. طراحی نقشه ساختمان مسکونی برای هر شخصی بسته به  وضعیت اجتماعی اقتصادی و فیزیکی خانوار متفاوت است. انتخاب طراحی نقشه ساختمان مسکونی می تواند  روی وضعیت روانی و رفاهی خانواده شما تبعات مثبت یا منفی  داشته باشد. پس در این امر نهایت دقت را داشته باشید.

جهت کارایی بیشتر فعالیت­های ساختمانی باید تمامی فضاهای یک ساختمان شناسایی و گروه بندی شوند و سپس با پیش­بینی ارتباط مناسب میان آن­ها، بتوانند همچون یک مجموعه واحد عمل کنند. طراحی مسکن نیز از این امر مستثنی نیست وپیش از طراحی پلان مسکونی لازم است دسته ­بندی فضاها و یا به عبارتی عرصه­ بندی در آن تعیین گردد.

( به تعدادی از فضاها و عملکردهای سازگار که با هم وابستگی دارند و در بخش مشخصی از نقشه طرح و مکانیابی می­شوند، عرصه می ­گویند.)

پیش از انجام دسته­ بندی، باید معیارهای درستی برای این کار تعیین شود تا قرارگیری فضاهای هماهنگ و سازگار در یک گروه به درستی صورت گیرد و عرصه ­های ناهماهنگ ازیکدیگر دور شوند. معمولا این مشخصه­ ها از بررسی و توجه به الگوهای فرهنگی، اقلیمی و اعتقادی حاصل می­شود. در هر قسمت از کشور مردمی با قومیت­ها و آداب گوناگون زندگی می­کنند، بنابراین دارای شرایط اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی متفاوت و دارای نقاط مشترکی چون مسائل اعتقادی و مذهبی نیز هستند. اما عیناً تمامی فضاهای خانه آن­ها مشابه یکدیگر نیست و برای طراحی پلان هر خانواده باید به الگوی زیستی آن منطقه توجه شود.

طراحی پلان

یکی از نکات طراحی پلان نزدیکی فضاهای نامرتبط است که سبب اختلال در عملکرد آن­ها شده و موجب عدم رضایت ساکنین می­شود. یکی از ملاک­های دسته ­بندی فضاها در طراحی ساختمان مسکونی میزان عمومی یا خصوصی بودن آنهاست، ممکن است در بعضی فرهنگ­ها دسته­ بندی دیگری مانند، تقسیم فضاهای مورد استفاده در شب یا روز انجام شود. اما با توجه به موضوع محرمیت در ایران این دسته بندی بر اساس فضاهای خصوصی و فضاهای عمومی بیشتر مورد پذیرش طراحان است. در این عرصه ­بندی برای طراحی خانه مسکونی پنج عرصه در نظر گرفته می­شود.

انواغ فضاها:

عرصه زندگی خانوادگی:

فضای نشیمن خانوادگی (خصوصی) (Family room) آشپزخانه و غذاخوری خانوادگی جزو این دسته هستند. این عرصه دارای فضایی بسیار آرام و خودمانی است که اتفاقات جمعی بین افراد خانواده به وقوع می­پیوندد لذا این عرصه، مهمترین قسمت خانه خواهد بود. شناسایی فضاهایی که در این عرصه قرار می­گیرند و تلاش برای ساماندهی مناسب میان آن­ها، شرایط مطلوبی را جهت دور هم جمع شدن و فعالیت­هایی همچون گفتوگو، تماشای تلویزیون، مطالعه، بازی و … فراهم می­کند. به جهت استفاده طولانی مدت از این عرصه بهتر است بهترین موقعیت را به آن اختصاص داد و طراحی پلان با فضاهای باز همچون بالکن و ورودی در ارتباط باشد.

عرصه زندگی خصوصی:

این عرصه آرام­ترین و خصوصی­ترین بخش خانه است. به صورت مستقل و جدا از عرصه پذیرایی طراحی می­شود.
در عین حال که این عرصه باید با نشیمن در ارتباط باشد اما نباید فعالیت­های عرصه عمومی سبب سلب آرامش از این بخش گردد.  این عرصه شامل اتاق خواب والدین، فرزندان و اتاق مطالعه است.

در فضای اتاق خواب ­ها فعالیت­هایی مانند استراحت کردن، تعویض لباس، مطالعه و گاهاً کار به وقوع می­پیوندد. این عرصه باید در بخش آرام و بی­صدای خانه واقع شود، به حمام­ ها و سرویس­ ها دسترسی داشته باشد. ابعاد و اندازه اتاق خواب­ ها با توجه به تعداد افراد و وسایل و مبلمان مشخص می­شود اما به در طراحی پلان طور کلی اتاق خواب والدین (اتاق خواب مستر) بزرگتر از سایر اتاق خواب­ ها باید طراحی گردد.

لوازمی چون تخت خواب، آینه، کمد لباس، میز و صندلی مطالعه، قفسه کتاب، مبل راحتی، قفسه نگهداری اشیاء در اتاق خواب ممکن است وجود داشته باشد. آن­چه که سبب بالاتر رفتن کیفیت اتاق­ خواب می­شود، توجه به آفتابگیر بودن آن و ارتباط با بالکن و داشتن دیدن مناسب به فضای مطلوب است.

عرصه پذیرایی و مراسم:

برقراری ارتباط و معاشرت با فامیل و دوستان و همسایگان در این عرصه به وقوع می­پیوندد و شامل اتاق پذیرایی، غذاخوری، ورودی و سرویس بهداشتی مهمان است. در آن برگزاری جشن­ها، مهمانی­ها، مراسم مذهبی نیز انجام می­شود. در پلانهای مسکونی با متراژ پایین فضای پذیرایی و نشیمن یکی می­شود و فضایی بزرگتر و انعطاف­پذیرتر در اختیار استفاده کننده قرار می­دهد. بهتر است این فضا در مجاورت ورودی و غذاخوری باشد و از نور و تهویه مناسب بهره­مند شود.  کیفیت فضای پذیرایی به خوبی میتواند گویای فرهنگ و ارزشهای خانواده باشد. البته برای استقلال بیشتر فضای ناهارخوری میتوان به وسیله پله، دست­انداز، دکور یا دیوار آن را از پذیرایی تفکیک کرد.

عرصه خدمات و پشتیبانی:

امکان زندگی راحت توأم با آرامش در یک خانه به پیش­بینی و طراحی مناسب عناصر خدماتی مورد نیاز چون پارکینگ، انباری، زیرزمین، رختشوی خانه و موتورخانه و بهره ­مندی از سیستم­های مناسب مکانیکی و الکتریکی وابسته است.

عرصه فضاهای باز و نیمه ­باز:

طراحی پلان خانه مسکونی با طراحی فضاهای داخلی، حجم آن، محوطه و حیاطی که دربرگیرنده آن است تکامل می­یابد.یک طراح و معماری باید از همان ابتدای طراحی مسکن باید توجه ویژه به محیط اطراف و فضاهای باز و نیمه ­باز داشته باشد. نحوه تعریف رابطه فضاهای داخلی با فضاهای باز و نیمه ­باز بر کیفیت و عملکرد آنها تأثیر زیادی دارد.

پس از آشنایی با عرصه های مختلف فضاهای مسکونی نوبت به آن رسیده است که اصول طراحی پلان مسکونی بازگو شود.

نکات طراحی پلان مسکونی

مکان یابی ­پله ­ها و آسانسور:

از نکات مهم طراحی پلان مسکونی جانمایی مناسب باکس پله و آسانسور است. در این جانمایی باید به عواملی مثل عرض و شکل زمین، تعداد واحد در هر طبقه، تعداد پارکینگ مورد نیاز در همکف و زیرزمین (در صورت وجود) و… توجه نمود. سپس باید در ارتباط با شکل سرویس پله و اینکه سرویس پله ۴ طرفه، ۳ طرفه یا پله ۲ طرفه باشد، تصمیم‌گیری کرد. هرچند هیچ قانون کلی در این مورد وجود ندارد و با توجه به شکل و ابعاد زمین و محدودیت‌های پروژه باید بهترین موقعیت قرارگیری پله و آسانسور را تعیین نمود، اما معمولا مناسب­ترین موقعیت سرویس پله و آسانسور در طراحی پلان ساختمان، در وسط پلان است اما برای تامین پاکینگ در گوشه های ساختمان قرار میکیرد.

تقسیم‌بندی فضاهای عمومی و خصوصی در پلان:

پس از تعیین شدن محل پله در پلان، باید یک مرزبندی کلی در مورد فضاهای عمومی، فضای خصوصی و فضای نیمه‌خصوصی انجام شود. در واقع باید پلان را لکه­ گذاری کنیم. البته لکه گذاری پلان شامل جانمایی پله و آسانسور هم خواهد شد،اما به دلیل اهمیت بسیار زیاد سرویس ­پله ها و تاًثیرگذاری آن در روند طراحی مجموعه مسکونی باید در اولین مرحله از طراحی و به صورت مجزا قرار گیرد. برخلاف تصور خیلی از هنرجویان معماری، لکه گذاری پلان ساختمان مسکونی اصلا کار سختی نیست. هر چند اینکار در ساختمان‌های با مساحت زیاد و یا در طراحی های خاص شاید کمی سخت به‌ نظر برسد و زمان بیشتری ببرد، اما در طراحی آپارتمان‌های مسکونی به‌هیچ‌عنوان کار دشواری نیست. در این مرحله شاید بهتر باشد یک سمت باکس پله به فضاهای عمومی و سمت دیگر به فضاهای خصوصی تعلق گیرد.

جانمایی آشپزخانه و ورودی ساختمان:

یکی از موضوعاتی که در کیفیت طراحی تاًثیر بسزا دارد، تصمیم­گیری در مورد موقعیت آشپزخانه  است و اینکه این فضا باید از تهویه و نور مناسب بهره­مند گردد. ورودی آشپزخانه بهتراست نزدیک به درب ورودی باشد و همچنین با پذیرایی و نشیمن نیز در ارتباط مستقیم باشد. همچنین به جهت ارتقاع مطلوبیت این فضا بهتر است که محل کار که شامل سینک و گاز است از قسمت­های پذیرایی قابل دیده­ شدن نباشد.

تصمیم‌گیری در مورد نحوه چیدمان اتاق خواب‌ها و حمام نسبت به یکدیگر:

بخش طراحی اتاق­ خواب­ ها باید با حوصله انجام شود و بهترین حالت جانمایی اتاق­ خواب انتخاب شود. باید به این نکته در طراحی اتاق خواب­ ها توجه نمود که یکی از اتاق خواب­ ها بزرگتر از بقیه به عنوان اتاق­ خواب والدین ( اتاق خواب مستر ) در نظرگرفته شود و مساحت آن حداقل 15 مترمربع باشد و همچنین درب اتاق ­خواب والدین از اتاق­ های دیگر فاصله داشته باشد.  حتما برای اتاق خواب‌ها یک فیلتر ورودی در نظر بگیریم و دقت کنیم درب اتاق‌ها از سایر قسمت‌های منزل به طور مستقیم قابل رویت نباشد. در طراحی پلان همه اتاق خواب‌ها دارای کمد با عرض استاندارد ۶۰ سانتی‌متر باشند. بهتر است عمق یکی از کمدها برای قرارگیری رختخواب ۸۰ یا ۱۰۰ سانتی‌متر باشد.حمام در نزدیکی اتاق خواب‌ها طراحی شود و حتما توجه شود که درب آن از سایر قسمت‌های منزل قابل رویت نباشد.

ستون‌گذاری با توجه به موقعیت قرارگیری ماشین‌ها در پارکینگ و شکل پلان طبقات:

پس از انجام کلیات و قبل از انجام جزییات باید ستون­گذاری ­ها انجام شود. برخلاف تصور بسیاری از دوستان عزیز بخش ستون­ گذاری یکی از مراحل راحت کار طراحی پلان مسکونی است. به صورت کلی ابتدا باید به سراغ پارکینگ رفته و باتوجه به تعداد و موقعیت قرارگیری ماشین­ ها، ستون گذاری انجام می­شود و سپس موقعیت قرارگیری این ستون‌ها در پلان تیپ طبقات اعمال می­شود. در این مرحله شاید طراح مجبور شود دست به تغییرات کوچکی در طراحی پلان بزند.

انجام اصلاحات پلان و رعایت ریزه‌کاری‌های مربوط به طراحی داخلی:

حال دیگر شکل کلی پلان درآمده است و باید طراح به سراغ ریزه­کاری­ ها و طراحی داخلی برود. در این قسمت طراح مجاز است که تغییرات جزئی در طراحی پلان انجام دهد اما به هیچ عنوان نباید تغییرات کلی را در طراحی اعمال نماید.